Thời gian không đợi

    Ca dao khắc họa đậm nét, tinh tế những trạng thái, cảm xúc của con người. Đặc biệt là những câu ca gắn với nội dung tình yêu lứa đôi. Người nghe có thể hình dung cụ thể, chi tiết những khoảnh khắc tâm trạng của lứa đôi khắc khoải vì thương nhớ, đợi chờ :
Sông sâu cá lội biệt tăm
Chín tháng cũng đợi , mười năm cũng chờ
Chờ anh chờ ngẩn chờ ngơ
Chờ hết mùa mận, mùa mơ, mùa đào
Chờ anh cho tuổi em cao
Cho duyên em muộn, má đào em phai
    Bài ca dao là lời nhắn nhủ của người con gái. Tình cảnh đưọc phác họa bằng hình ảnh ẩn dụ “Sông sâu cá lội biệt tăm”. Hoàn cảnh ấy làm nảy sinh tâm trạng “đợi chờ” trong những đại lượng thời gian dằng dặc. Thời gian chồng chất sức nặng qua những cách biểu hiện khác nhau, từ “tháng” đến “năm”, rồi “mùa” lại tiếp “mùa”. Nỗi buồn cũng đầy dần theo năm tháng. Thời gian trở thành thước đo độ bền của tình cảm, thử thách lòng người : “chín tháng, mười năm” là cách diễn đạt ước lệ, tượng trưng đặc thù của ca dao, đi đôi với thành ngữ “chín đợi, mười chờ”, giúp ta hiểu mức độ nồng cháy của tình yêu. Lời ca dao khẳng định thái độ và tình cảm trước sau như một của người con gái luôn tin tưởng lòng mình, tin tưởng ở tình yêu.
    Nhưng thời gian cứ lặng lẽ trôi đi để thương, để nhớ, để sầu cho ngưòi con gái chung tình. Thủ pháp tách từ đã lột tả thấm thía bao nỗi buồn tủi dâng lên trong hồn người : “chờ... chờ ... chờ...” – nỗi đợi chờ vượt quá sức chịu đựng và lòng kiên nhẫn của con người. Đối tượng cũng chẳng phải là “bóng chim tăm cá” như cách nói úp mở ở câu trên, mà được nói thẳng là “anh”. Cô gái không hề giấu giếm lòng mình để có thể bộc bạch thẳng thắn tình cảm ấp ủ đã bao năm tháng. Nhưng đáp lại lòng mong ngóng mòn mỏi ấy chỉ là sự lặng yên, trống vắng, để lại cho cô nỗi “ngẩn ngơ”, bồn chồn, trăm mối tơ vò. Bản thân cô có lẽ cũng không tin vào chính mình nữa. Thời gian đưọc nhắc đến không phải là sự trùng lặp tuần tự của mùa này sang mùa khác. Thời gian là chứng tích của sự trông đợi vô vọng. Mỗi mùa trôi qua cùng với hình ảnh ẩn dụ “mận”, “mơ”, “đào” như báo hiệu cho tuổi xuân phai tàn, chấm dứt. Lời thơ như ngậm ngùi, cảm thương cho số phận của chính mình. Cách diễn đạt thật tinh tế, như là cô gái đang cố níu giữ niềm hy vọng, dù biết những ngày xuân đang tuột dần khỏi tầm tay. Hụt hẫng, mất mát nhiều nhưng đáng sợ nhất vẫn là đổ vỡ niềm tin*.
    Cuối cùng, cô gái chỉ còn biết tự trách mình đã để tuổi xuân phí hoài oan uổng, vì lỡ chờ một kẻ không xứng đáng. Hình ảnh thơ diễn tả trực tiếp vào thời điểm hiện tại, gợi bao nỗi ái ngại xót xa. Cái giá của sự đợi chờ thật phũ phàng, nó hiện hình trong ý thức về hiện tại “tuổi cao”, trong dung nhan “má đào phai” đầy hờn tủi. Nó đem đến dự cảm đắng cay, lỡ làng vì “duyên em muộn”. Câu kết đầy mặc cảm về thân phận như một lời than thở nhưng lại làm chúng ta thấy cô gái đáng thương hơn đáng trách. Có thể ai đó sẽ trách cô nhẹ dạ cả tin nhưng không ai trách được một ngưòi con gái chung tình. Cô không hề có lỗi với lòng mình, dù phải đánh đổi bằng quãng đời thanh xuân tươi đẹp, tấm lòng của cô vẫn không phai nhạt dấu son. Đáng trách là kẻ đã để cô phải khổ sở, nhớ nhung, trách móc. Cũng thật may mắn cho cô, dù muộn mằn, nhưng “con cá lội biệt tăm” ấy cuối cùng cũng không khiến cô còn bận tâm nữa.
                                        T.H.N
                                                
* Cảm hứng ca dao này từng được Nguyễn Bính tiếp cận và thể hiện trong bài thơ “Cô lái đò” nổi tiếng, mang đậm phong vị ca dao : “Xuân này đến nữa đã ba xuân/ Đốm lửa tình duyên tắt nguội dần/ Chẳng lẽ ôm lòng chờ đợi mãi/ Cô đành lỗi ước với tình quân...”